Ook op muziekzender Klara was vorige zondag een ‘tietloze’ Top 100 te horen. Nochtans zijn er wel degelijk virtuoze vrouwelijke componisten te vinden. Neem nu Clara Schumann: een bejubelde concertpianiste en componiste, die echter zuchtte onder het juk van een tirannieke vader en een jaloerse echtgenoot.  

Onder de noemer ‘Nooit meer een Tietloze’ voert genderexpertisecentrum Rosa momenteel campagne voor meer vrouwelijke artiesten in De Tijdloze. Luisteraars van de StuBru-eindejaarslijst worden gevraagd om voor vrouwen te stemmen, want die zijn schromelijk ondervertegenwoordigd in de selectie. Maar niet alleen de pop- en rockwereld lijkt zijn vrouwelijke artiesten makkelijk te vergeten, ook de klassieke muziekindustrie rekent bitter weinig vrouwelijke artiesten tot de canon. Betekent dit dat er simpelweg geen vrouwelijke virtuozen te vinden waren? Niets is minder waar natuurlijk.

Wonderkind

Een mooi voorbeeld is de Duitse Clara Schumann (1819-1896): als muzikaal wonderkind was zij het paradepaardje van haar vader, een pianopedagoog die hemel en aarde bewoog om zijn dochter in de spotlights te krijgen. De kleine Clara werd vroeg van school gehaald en kreeg thuis privéles – waardoor haar algemene ontwikkeling slecht was –  en stond als negenjarige al op het podium. Ook met componeren begon het meisje uiterst vroeg. Ze verwierf nog voor haar twintigste nationale en internationale roem. De controle van haar vader nam echter tirannieke trekken aan, en dat beterde er niet op toen Clara verliefd werd op een tien jaar oudere leerling van haar vader: de componist Robert Schumann.

Van het podium naar de haard

Pas na een gerechtelijke tussenkomst kon het koppel het recht afdwingen om te trouwen. Jammer genoeg voor Clara was het huwelijksleven minder idyllisch dan ze gehoopt had: op een dominante vader volgde een controlerende echtgenoot, die zijn vrouw vooral graag aan de haard zag. Robert wilde niet dat Clara haar concertpraktijk verderzette. Hij verlangde haar aanwezigheid aan zijn zijde, en wilde dat zij haar composities aan zijn stijl aanpaste. Pas toen hun financiële situatie beklemmend werd, kreeg Clara het voor elkaar dat ze opnieuw kon optreden, zij het vooral om de composities van haar man meer bekendheid te geven.

Tweede leven

Toch bleef Clara een internationaal bejubelde pianosoliste, wat haar man niet altijd kon appreciëren. Hijzelf streed immers zijn leven lang voor erkenning. Uiteindelijk verslechterde Roberts gezondheid, en na een zelfmoordpoging in 1854 werd hij opgenomen in een psychiatrische instelling waar hij twee jaar later stierf. Na haar mans dood plaatste Clara vijf van haar zeven kinderen uit huis en ondernam de ene concertreis na de andere. Haar laatste concert gaf ze op 71-jarige leeftijd, een jaar later stierf ze aan een beroerte.

Het schone geslacht

Clara kan als pianiste beschouwd worden als één van de grootsten van haar tijd: ze deelde haar roem met andere grote publiekstrekkers als Chopin en Liszt. Anders verliep het voor haar carrière als componiste, een vak waarin vrouwen duidelijk niet serieus genomen werden. Ondanks de erkenning voor haar werk, bleef Clara steeds in de schaduw van haar mannelijke tijdsgenoten staan. Eén van haar collega’s, Hans von Bülow, verwoordde het als volgt: “Reproductief genie kan men toeschrijven aan het schone geslacht, creatief genie echter met zekerheid niet … Een componiste zal nooit bestaan, enkel een abusievelijk gedrukte kopiiste …Ik geloof niet aan de feminiene vorm van het woord schepper. Ik heb overigens een bloedhekel aan alles wat maar enigszins naar vrouwenemancipatie riekt.”