people-hair-boy-kid-isolated-love-1112992-pxhere.comMoeder zijn: het is een job en een zege tegelijk. zij-kant wenst alle mama’s vandaag veel natte zoenen, kleiwerkjes en badparels toe. Maar waar komt de traditie van Moederdag eigenlijk vandaan? RoSa, kenniscentrum voor gender en feminisme, zocht het uit.

De moderne viering van Moederdag vindt zijn oorsprong bij de Amerikaanse sociaal activist Anne Marie Jarvis. Ze was erg actief binnen de kerkgemeenschap van West Virginia en verrichte heel wat liefdadigheidswerk tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog. Haar dochter kwam aan de bak kwam als eerste vrouwelijke uitgever in de VS, en onderhield contact met haar moeder via een intense briefwisseling.

Op 12 mei 1907 diende Ann Reeves Jarvis een verzoek in bij de Amerikaanse overheid om een nationale Moederdag in het leven te roepen, als blijk van erkenning voor haar – inmiddels – overleden moeder. Een jaar later hield Ann Reeves Jarvis een herdenkingsplechtigheid om haar moeder – en alle moeders uit de kerkgemeenschap – te herdenken. Ook het werk dat Anne Marie Jarvis in de naam van moeders had verricht werd herdacht. Ze had zich immers bekommerd om hulpbehoevende moeders tijdens de Amerikaanse burgeroorlog en organiseerde ‘Mother’s Day Work Clubs’ om moeders (en kinderen) uit de nood te helpen met medicijnen en voedsel.

Postkaartindustrie en bloemenhandel

De ceremonie sloeg aan bij het grote publiek. Ook kapitalistische industriëlen zagen er meteen een afzetmarkt in, wat sterk tegen de zin was van dochter Jarvis. Haar hele leven lang vocht Ann Reeves Jarvis tegen de commercialisering van ‘haar’ feestdag. Ze kantte zich fel en openlijk tegen de postkaartindustrie en de bloemenhandel die natuurlijk winst zagen in een concept als Moederdag. De Amerikaanse president Woodrow Wilson besloot in 1914 om moeders elke tweede zondag van mei te vieren en zo verspreidde Moederdag (en zijn gecommercialiseerde boodschap) zich over de rest van de wereld.

Liever een kosteloos gezinsmoment

We worden rond Moederdag overstelpt door reclame voor strijkijzers, kookboeken en andere zogenaamde ‘vrouwenzaken’. Nochtans wijst een onderzoek van SOS Kinderdorpen uit dat meer dan de helft (54%) van de moeders een tastbaar cadeau graag zou inruilen voor een kosteloos gezinsmoment. SOS Kinderdorpen roept dit jaar op om Moederdagcadeaus links te laten liggen en te focussen op gezinnen die het moeilijk hebben. Wereldwijd groeit één op de tien kinderen op zonder moeder of vader. Ook armoede blijft een wereldwijd en huizenhoog probleem: iedere minuut sterft er ergens ter wereld een vrouw aan de complicaties van een zwangerschap of bevalling, complicaties die vaak te maken met een gebrek aan middelen. Veel moeders (en kinderen) hebben onvoldoende toegang tot medicijnen en/of gezondheidszorg. Ook de Belgische NGO Memisa zet sterk in op moederzorg en ontwikkelingssamenwerking. Op hun website kan je een doosje geneesmiddelen kopen voor een mama die het kan gebruiken. Het verminderen van moeder- en kindersterfte is één van hun prioriteiten.

Vader uit werken, moeder aan de haard?

Uit een onderzoek van het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen (IGVM) over de combinatie arbeid en gezin blijkt dat mannen gemiddeld meer betaald worden en vrouwen gemiddeld meer huishoudelijke en zorgende taken op zich nemen naast hun betaalde job. Moeders nemen gemiddeld 9,5 uur per week meer zorgtaken op zich dan vaders. Zodra er kinderen geboren zijn binnen een gezin worden huishoudelijke taken nog stereotieper ingevuld, een vaststelling die bevestigd wordt op Genderklik.be, waar wordt gesteld dat de kloof ontstaat na de geboorte van het eerste kind: “Vrouwen moeten zwangerschapsverlof (1 week verplicht voor de bevalling en 9 weken verplicht na de bevalling) nemen, terwijl papa’s of meemoeders enkel recht hebben op tien dagen geboorteverlof. Die regeling duwt vaders in een tweederangs opvoedingsrol, terwijl moeders een tweederangs rol op de arbeidsmarkt krijgen.”

Die traditionele rollenpatronen van moeders en vaders hebben soms verregaande gevolgen: alleenstaande ouders (80% vrouwen) worden in onze maatschappij vaak over het hoofd gezien en krijgen minder (financiële en psychologische) ondersteuning. Het financiële startkapitaal van éénoudergezinnen is heel wat kleiner dan dat van traditionele(re) gezinsvormen. Alleenstaande ouders hebben het dus niet gemakkelijk en daar kunnen ook de kinderen onder lijden: ze hebben vaak slechtere schoolresultaten, die kunnen leiden tot een job met een lager loon. Kinderen van eenoudergezinnen hebben vaak minder doorgroeimogelijkheden en dus ook minder carrièrekansen. Volgens een grootschalig Duits onderzoek uit 2017 van de Universiteit van Warwick heeft het opgroeien in een éénoudergezin dus gemiddeld meer negatieve gevolgen dan opgroeien in een traditioneel gezin.

In theorie vinden we dat moeders en vaders evenveel verantwoordelijkheid hebben voor hun kinderen. Toch komt er maar weinig schot in de zaak wat betreft een faire verdeling van huishouden en zorg. Vinden we vrouwen dan onbewust toch de belangrijkste opvoeders en verzorgers? Volgens een publicatie van de Vlaamse Overheid over arbeid en gezin zitten veel jongeren met gemengde gevoelens: mannen en vrouwen moeten volgens hen allebei een carrière kunnen opbouwen, maar ze vinden toch ook dat vrouwen meer huishoudelijke en zorgtaken moeten opnemen. Er bestaat nochtans geen enkel biologisch argument dat bewijst dat mannen minder goed kunnen opvoeden en poetsen.

Moedersterfte

Moeders brengen niet alleen kinderen groot, ze brengen ze ook ter wereld. Dat gaat jammer genoeg niet altijd vanzelf. Wereldwijd sterven heel wat vrouwen (en meisjes) in het kraambed door een gebrek aan gezondheidszorg, medicijnen of hygiëne. De World Health Organisation (WHO) drukt met de maternale mortaliteitsratio (MMR) het aantal vrouwen of meisjes uit dat direct of indirect overlijdt ten gevolge van zwangerschap of bevalling, per 100.000 levend geboren kinderen. Volgens CIA World Factbook zijn de landen met de hoogste moedersterfte Sierra Leone, de Centraal-Afrikaanse Republiek, Tsjaad, Nigeria, Somalië, Liberia en Burundi. In de Democratische Republiek Congo riskeert één op dertig vrouwen of meisjes te sterven door zwangerschap of bevalling. De extreme moedersterfte in deze landen is volgens de cijfers te wijten aan zwangerschap op zeer jonge leeftijd, amper of geen toegang tot anticonceptie, onveilige abortussen, een nijpend gebrek aan gezondheidszorg, armoede en gebrek aan informatie en opleiding.

Noord-Europa doet het beter: in Finland heb je maar 1 kans op 12.200 om te sterven in het kraambed. Ook België doet het goed: de statistieken van 2018 over moedersterfte vertellen ons dat 4,6 moeders van de 100.000 levendgeborenen in het kraambed overleden is in 2015. Dat is een significante daling ten opzichte van de voorgaande 3-4 jaar (5,2 sterfgevallen per 100.000 levensgeborenen in 2012, maar 6,1 in 2009).

Wat kunnen we doen aan deze kraambedsterfte? In 2000 besloot de Verenigde Naties acht millenniumdoelstellingen op te stellen, waaronder één over moedersterfte: die wilden ze namelijk met driekwart laten afnemen. Is die doelstelling intussen al bereikt? En hoe moet het verder?

Volgens cijfers van de Verenigde Naties zijn deze millenniumdoelstellingen deels ingelost. Sinds 1990 is de moedersterfte wereldwijd gedaald met 45%. Ook de kindersterfte (onder de leeftijd van vijf jaar) is gehalveerd sinds de jaren ’90. Het belangrijkste wat tegen moedersterfte kan gedaan worden, is volgens wetenschappelijke website NEMO Kennislink vermijden dat meisjes op zeer jonge leeftijd zwanger worden. Daarvoor moet anticonceptie geïntroduceerd worden in landen en culturen die daar nog niet open voor staan of waar het zelfs taboe is. Ook degelijke scholing en informatie zijn een cruciale factor om tienerzwangerschappen te voorkomen.

Moederschapsideaal

Twee weken geleden beviel de Hertogin van Cambridge Kate Middleton van haar derde kind. Zeven uur na de geboorte van zoontje Louis stond ze piekfijn gekapt en gestyled, in een designerjurk en op hoge hakken het volk te begroeten buiten het Saint Mary’s Hospital in Londen. Online en offline stelde iedereen zich dezelfde vraag: hoe kan dat? En vooral: moet dat? Moeders getuigden op sociale media spontaan over hun eigen ingrijpende bevalling en over hoe ze na de geboorte van hun kind soms dagen niet konden rechtstaan. De hertogin van Cambridge is een rolmodel voor jonge moeders over de hele wereld en legt hier de verwachtingen voor jonge vrouwen volgens sommigen wel erg hoog. Ook auteur Celia Ledoux was kritisch voor de ‘perfecte’ Kate in “De Wereld Vandaag” op Radio 1:

“Na 2 dagen moet ze al in de zetel zitten, niet in pyjama, maar netjes aangekleed. Nochtans heeft ze fysiek, emotioneel en hormonaal alle mankementen die andere mama’s hebben. Ondertussen ontvangt ze het kraambezoek en haalt ze cadeaus af. Ze gaat over haar grenzen. Welke medische gevolgen heeft dit? In hoeverre veroorzaakt zo’n snelle opstart depressies en burnouts?”

Toch is Ledoux ook begripvol: “Ze is een vrouw én ze is een symbool. Als ik als vrouw pers uit mijn privéleven kon houden door even buiten te staan, zou ik het ook doen. Daarbij zou ik het vertikken om er slecht uit te zien. Er wordt zo ongelooflijk veel kritiek geleverd op vrouwenlichamen dat we er eigenlijk geen zaken mee hebben hoe Middleton eruit ziet.”

Het moederschapsideaal is ook in België nog sterk aanwezig en moeilijk bespreekbaar. De generaties vrouwen die na de intrede van de pil in de jaren zestig aan kinderen wilden beginnen, kozen daar bewust voor, en dus moest hun moederrol ‘perfect’ uitgevoerd worden, vaak in combinatie met een slopende job. Een tiental jaar geleden introduceerde auteur Fiona Neill de term ‘ploetermoeder’ in haar boek “Het geheime leven van een ploetermoeder”: mama’s die al multitaskend – tussen hun rol als moeder, partner, carrièrevrouw, beste vriendin – ten onder gaan in hun drang naar perfectie.

Gelukkig waait er een nieuwe wind, die van de eerlijkheid. Een tegenbeweging van jonge moeders tonen zich op sociale media schaamteloos kwetsbaar en bewijzen dat het moederschap niet altijd rozengeur en maneschijn is. Het kan ook gewoon verwarrend, eng, twijfelachtig en vooral ontzettend vermoeiend zijn. Illustratrice ‘Le coeur à marée basse’ biedt met haar tekeningen een inkijk in het leven van het moederschap zonder franje…

Dit artikel is gebaseerd op de ‘Gender in de pers’ nieuwsbrief van RoSa vzw. Klik hier om deze razend interessante nieuwsbrieven ook te ontvangen.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.