Dit artikel werd geschreven door Dirk Van Braeckel en verscheen in de laatste editie van Sampol (Samenleving en Politiek, 05/17, p. 1-3).
Tijdens zijn verkiezingscampagne wekte Donald Trump met zijn vrouwonvriendelijke uitspraken al weerzin en protest op in binnen- en buitenland. Maar eenmaal verkozen ging hij er pas echt hard tegenaan. Op maandagochtend 23 januari 2017, zijn eerste echte werkdag als president van de Verenigde Staten, ondertekende hij – niet toevallig omringd door een sinister gezelschap van grijnzende blanke mannen – een presidentieel memorandum waarmee hij de ‘Mexico City Policy’ opnieuw instelde. Deze maatregel, ook bekend als de ‘Global Gag Rule’, verbiedt het verlenen van overheidssteun aan buitenlandse organisaties die pleiten voor de legalisering van abortus of die zelfs maar informatie durven te geven over abortus.
Donald Trump vond daarmee niets nieuws uit: de Global Gag Rule werd voor het eerst ingevoerd in 1984 onder Ronald Reagan, en werd aangekondigd tijdens de International Conference on Population and Development in Mexico City (vandaar de officiële naam). Bill Clinton schafte de regel kort na zijn aantreden in 1993 weer af, maar George W. Bush voerde hem in 2001 opnieuw in. Enigszins voorspelbaar werd dit weer ongedaan gemaakt door Barack Obama in 2009, om dus in 2017 weer in ere hersteld te worden door Donald Trump. Trump zou echter Trump niet zijn als hij niet nog een stap verder ging dan zijn voorgangers: waar in het verleden de Global Gag Rule enkel sloeg op overheidssteun voor anticonceptieprogramma’s (‘ family planning’), breidde Donald Trump dit uit tot alle gezondheidsprogramma’s. Dat betekent dat organisaties die weigeren om zich er formeel toe te verbinden niet over abortus te spreken, voortaan ook geen geld meer zullen krijgen voor hun werking rond pakweg malaria of HIV. De potentiële impact wordt daarmee vergroot van ongeveer 600 miljoen USD steun voor gezinsplanning naar 9,5 miljard USD, het totale VS ontwikkelingsbudget voor gezondheid.
TRUMPS KRUISTOCHT
De ondertekening van de Global Gag Rule was nog maar het begin van Donald Trumps kruistocht tegen anticonceptie en abortus, en daarmee tegen het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen. De Verenigde Staten hebben ook hun financiële steun voor UNFPA opgezegd, de VN-organisatie die zich wereldwijd inzet voor onder meer toegang tot anticonceptie, bestrijding van moedersterfte en geweld tegen vrouwen. Dit gebeurde onder het groteske voorwendsel dat UNFPA betrokken zou zijn bij verplichte abortussen en onvrijwillige sterilisaties in China. In het licht van het totale VS-budget voor ontwikkelingssamenwerking (40 miljard USD) is de 75 miljoen USD die bespaard wordt op UNFPA een peulschil, maar het effect op de levens van heel wat vrouwen in ontwikkelingslanden zal aanzienlijk zijn. UNFPA hangt immers voor 10% van haar totale budget af van VS-steun.
Niet alleen de buitenlandse financiële steun voor gezinsplanning ligt onder vuur: op 13 april ondertekende Trump een wet die de subsidiering afsnijdt van de Planned Parenthood Federation of America (IPPF) en andere organisaties die in de Verenigde Staten zelf abortusdienstverlening aanbieden. Dit werd op applaus onthaald in ultraconservatie antiabortuskringen, maar sloeg de vrouwenbeweging met ontzetting.
En het blijft niet bij budgettaire ingrepen: ook op politiek vlak trekken de Verenigde Staten onder Donald Trump ten strijde tegen seksuele en reproductieve gezondheid en rechten in het algemeen, en tegen anticonceptie en abortus in het bijzonder. Tijdens de 50ste sessie van de Commissie voor Bevolking en Ontwikkeling (New York, 3-7 april 2017) slaagde men er niet in om tot een resolutie te komen, omdat onder andere de Verenigde Staten zich hardnekkig verzetten tegen verwijzingen naar de rechten van jongeren en het belang van seksuele en relationele vorming. De Verenigde Staten schaarden zich daarmee aan de kant van het Vaticaan (dat een waarnemerszetel bekleedt in de Verenigde Naties en daar duchtig gebruik van maakt om zijn conservatieve positie rond ethische kwesties te promoten, een situatie die vreemd genoeg zeer weinig gecontesteerd wordt door de voorstanders van een scheiding tussen kerk en staat) en een aantal ander landen waaronder Polen, Hongarije en nogal wat Afrikaanse staten.
DRAMATISCHE GEVOLGEN
De gevolgen van bovenstaande maatregelen op het welzijn en de gezondheid van meisjes en vrouwen in het Zuiden dreigen dramatisch te worden. Jaarlijks worden zo’n 85 miljoen vrouwen ongepland zwanger. Ruwweg de helft van die zwangerschappen leidt tot een abortus, en van die abortussen wordt ongeveer de helft (21,6 miljoen) in onveilige omstandigheden uitgevoerd. Dat betekent zonder gekwalificeerd personeel en/of met primitieve middelen. Zo goed als alle onveilige abortussen (21 miljoen) vinden plaats in ontwikkelingslanden. Naar schatting vijf miljoen vrouwen per jaar belanden in het ziekenhuis als gevolg van zo’n onveilige abortus, en een kleine 50.000 overleven het niet. Onveilige abortussen gebeuren vooral omdat veilige abortus niet beschikbaar is, wat vaak samenhangt met een wettelijk verbod erop.
De Global Gag Rule zal abortus nog minder toegankelijk maken dan het nu al is. Ontwikkelingsorganisaties die afhankelijk zijn van Amerikaanse overheidsfinanciering zullen noodgedwongen moeten stoppen met het uitvoeren van abortussen en/of het doorverwijzen van vrouwen naar abortusverstrekkers. Organisaties die weigeren zich te conformeren met de Global Gag Rule zullen hun financiering zien verminderen en zullen daardoor wellicht hun dienstverlening moeten terugschroeven. Dat zal voor behoorlijk wat schade zorgen. Mary Stopes International (een van oorsprong Britse ngo die in 37 landen gezinsplannings- en abortusdienstverlening aanbiedt) schat dat de Global Gag Rule tot meer dan 6 miljoen bijkomende ongewenste zwangerschappen zal leiden, met 2,1 miljoen onveilige abortussen en duizenden overlijdens tot gevolg. De Global Gag Rule zorgt er bovendien voor dat ook mensen met andere noden dan een zwangerschapsonderbreking, slechter af zullen zijn. De organisaties die zwaar getroffen zullen worden, bieden doorgaans geïntegreerde diensten aan, zoals seksuele en relationele vorming, gratis anticonceptie, HIV-testen en -behandeling, screening op kankers en hulp aan slachtoffers van gendergerelateerd geweld.
WAT HOOPT TRUMP TE BEREIKEN?
Wat hoopt Donald Trump, die zelf ooit voorstander was van een liberaal abortusbeleid, eigenlijk te bereiken met zijn oorlog tegen vrouwen? Duidelijk is dat hij daarmee de machtige antiabortuslobby binnen de Republikeinse partij paait. De maatregelen zijn dan ook ongetwijfeld vooral bestemd voor binnenlands politiek gebruik. De desastreuze gevolgen treffen echter in de eerste plaats vrouwen in het buitenland, en dan vooral arme vrouwen in het Zuiden. Het is cynisch en misdadig dat er mensenlevens opgeofferd worden uit bekrompen politieke berekening en om christelijke fundamentalisten ter wille te zijn. Wat Donald Trump en de fundamentalisten alvast niet zullen bereiken, is een vermindering van het aantal abortussen.
De Global Gag Rule heeft, net als elk ander beleid dat anticonceptie en abortus verbiedt of bemoeilijkt, vooral tot gevolg dat het aantal abortussen stijgt in plaats van daalt. Dat blijkt ook uit onderzoek na de vorige edities van de Global Gag Rule. Door het terugschroeven van gezinsplanningsdiensten hebben veel minder vrouwen toegang tot anticonceptie, met meer ongeplande zwangerschappen tot gevolg. En door het bemoeilijken van toegang tot veilige abortussen neemt het aantal onveilige abortussen toe, wat dan weer tot gezondheidsschade en onnodige overlijdens leidt.
Wat Donald Trump al evenmin bereikt met zijn antivrouwenrechtenbeleid is begrip en steun van de internationale gemeenschap. De maatregelen stuiten overal op hevig protest, en dat blijft lang niet beperkt tot vrouwenorganisaties en gezondheidswerkers. België, Nederland, Denemarken en Zweden lanceerden al gezamenlijk een fundraisingscampagne onder de naam ‘She Decides’, met als doel middelen te verzamelen om de weggevallen Amerikaanse steun voor gezinsplanning gedeeltelijk te compenseren. De campagne kreeg ruim bijval van andere landen, maar ook van bedrijven, ngo’s en liefdadigheidsorganisaties. Het beleid van Donald Trump heeft het recht op anticonceptie en abortus ook overal onder de aandacht gebracht en opnieuw op de agenda gezet. En de verdedigers van vrouwenrechten lijken eensgezinder en strijdvaardiger dan ooit. De toekomst zal uitwijzen of de tegenreactie machtiger is dan het offensief van Donald Trump. Wie weet bereikt hij wel net het tegenovergestelde van wat de ultraconservatieve flank van zijn republikeinse achterban voor ogen had?